Những ngày qua, ĐBSCL liên tiếp có mưa rất to, báo hiệu mùa mưa bắt đầu. Bên cạnh những hy vọng thuận lợi trong chăn nuôi, trồng trọt thì mùa mưa cũng khiến nhiều người dân cảm thấy bất an vì tình trạng sạt lở bờ sông, bờ biển đang tăng tốc và diễn biến khó lường.
Người dân tại 2 xã cù lao Phú Thành và Lục Sĩ Thành của huyện Trà Ôn, tỉnh Vĩnh Long đang lo lắng vì sạt lở xảy ra khiến vườn cây, nhà cửa của họ bị đe dọa. Nhiều điểm sạt lở, kể cả bờ kè mới được đưa vào sử dụng cũng đã sụp xuống sông. Một số căn nhà sát mé sông đang bị "hà bá" chực chờ nuốt chửng.
Một vụ sạt lở vừa xảy ra ở Đồng Tháp.
Ông Nguyễn Văn Triều (ngụ xã Phú Thành) bức xúc: "Tình hình sạt lở tại đây ngày càng nghiêm trọng. Tôi và một số người dân đã tự lập nhóm để bắt "cát tặc" lộng hành vào ban đêm, có lúc cũng bị chúng hành hung nhưng vẫn phải làm. Nếu không, vài năm nữa, khu vực này không còn căn nhà nào".
Nhiều hộ dân sống ven sông Ô Môn (quận Ô Môn, TP Cần Thơ) cũng lo lắng trước tình trạng sạt lở. Bà Trương Thị Bông (ngụ phường Thới An, quận Ô Môn) phản ánh: "Tôi đang lo, vụ sạt lở xảy ra vào cuối tháng rồi tại vị trí đang thi công bờ kè Ô Môn, đã ăn sâu vào phía trước nhà tôi. Hiện trước nhà bị một đoạn hở hàm ếch, phải dùng bao tải cát chống đỡ phía dưới. Cả gia đình không dám ở nhà mà phải qua nhà người quen ở tạm. Không biết mùa mưa này nhà có bị sụp nữa không?".
Kè chống sạt lở sông Ô Môn có kinh phí xây dựng khoảng 45 tỉ đồng. Mới đây, một vụ sạt lở nghiêm trọng xảy ra tại khu vực này với chiều dài 60 m, ăn sâu vào bờ 5 m, kế tiếp đoạn đã sạt lở vào tháng 5-2018. Đoạn sạt lở nằm ngay vị trí thi công, đã đóng khoảng 40 cọc bê-tông, chuẩn bị làm kè. Vụ sạt lở làm 11 căn nhà và trụ điện trung thế kéo qua sông Ô Môn bị ảnh hưởng, may là không thiệt hại về người.
Là hộ đang ở đối diện nơi sạt lở, ông Nguyễn Văn Dần (ngụ xã Tân Thuận Đông, TP Cao Lãnh, tỉnh Đồng Tháp) phải sống tạm trong lều để bám trụ canh tác gần 4.000 m2 vườn cây ăn trái còn lại, đang cheo leo trước miệng "hà bá". Ông cho biết trong 3 năm gần đây, tốc độ sạt lở tại đây diễn biến rất nhanh, nay đã ăn sâu vào trong gần 30 m.
Cách đây chỉ vài ngày, một căn nhà tại khu vực bờ sông Tiền (thuộc phường An Lạc, thị xã Hồng Ngự, tỉnh Đồng Tháp) bị sạt giữa đêm khuya khiến bà Trần Thị Tràng (89 tuổi) rơi xuống sông, tử vong. Vụ sạt lở gây chết người khiến người dân ở khu vực này cảm thấy ám ảnh. Nhiều người thấp thỏm, ngủ không yên giấc vì sợ nhà bị lôi xuống sông bất cứ lúc nào.
Theo ông Võ Hùng Dũng, Phó Giám đốc Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh An Giang, để hạn chế thiệt hại do sạt lở đất bờ sông, sở này kiến nghị UBND tỉnh An Giang chỉ đạo các địa phương nhanh chóng có phương án sắp xếp ổn định cuộc sống cho người dân khu vực bị ảnh hưởng, trong đó chú ý các hộ hiện chưa có chỗ ở ổn định; tiếp tục chủ động cấm phương tiện tải trọng lớn đi qua các đoạn sạt lở hoặc có nguy cơ sạt lở cao; cắm biển báo sạt lở và hướng dẫn tuyến đường thay thế để bảo đảm giao thông thông suốt. Sở này vẫn tiếp tục theo dõi, quan trắc các đoạn sông sạt lở, kịp thời thông báo, cảnh báo đến chính quyền địa phương và người dân để chủ động phòng tránh, di dời đến nơi an toàn; nhanh chóng hoàn thiện thủ tục để triển khai các dự án chỉnh trị dòng chảy.
Đặc biệt, đối với các điểm thường xuyên có tình trạng khai thác cát trái phép, Sở Tài nguyên và Môi trường tỉnh An Giang đã đề xuất UBND tỉnh chỉ đạo lập các chốt kiểm soát để ngăn chặn. Phối hợp chặt chẽ với Sở Khoa học và Công nghệ An Giang triển khai và thực hiện "Nghiên cứu phát triển hệ thống cảnh báo sạt lở sớm từ xa và tự động".
ThS Nguyễn Hữu Thiện, chuyên gia nghiên cứu độc lập về ĐBSCL, cho rằng sạt lở ở ĐBSCL đang diễn ra trên diện rộng. Tài liệu khoa học cho thấy khoảng 25 năm qua, sạt lở ngày càng tăng và đang "thắng thế" hơn bồi đắp. Từ năm 2005 đến nay, đường bờ biển đã chuyển từ bồi lấn sang sạt lở, thụt lùi. Hiện khoảng 66% chiều dài bờ biển đang sạt lở, có nơi mỗi năm thụt lùi đến 50 m. Bờ sông sạt lở khắp nơi, ở cả sông lớn lẫn sông nhỏ. Có thể thấy, tình hình sạt lở 5-10 năm tới sẽ ngày càng tăng. Đối với bờ sông, sạt lở gia tăng nhanh cho đến khi lòng sông mở rộng đủ rộng và đạt trạng thái cân bằng mới thì sẽ giảm. Đối với bờ biển, tình hình thiếu cát sẽ dẫn đến sạt lở và ngày càng gia tăng. Hiện bờ biển ở ĐBSCL mỗi năm mất khoảng 500 ha đất, sắp tới có thể mất vài ngàn, thậm chí vài chục ngàn hecta đất mỗi năm.
Cũng theo chuyên gia này, sạt lở chưa có dấu hiệu dừng lại. Do đó, nếu chúng ta cứ nghĩ tới biện pháp công trình để bảo vệ thì dù có giàu cỡ nào cũng không đủ vốn để chạy theo. Mọi biện pháp ở ĐBSCL dù công trình hay phi công trình thì cũng chỉ nhằm chống đỡ chứ không thể làm giảm sạt lở được. Bởi vì không có biện pháp nội tại nào ở ĐBSCL có thể giải quyết được chuyện sạt lở đang gia tăng. Nguyên nhân gốc rễ là thiếu phù sa và cát. Trong tình hình đó, việc trước mắt cần làm là hạn chế thiệt hại tính mạng, tài sản thông qua các nhóm giải pháp. Cụ thể là xây dựng công trình bảo vệ ở những nơi xung yếu, nơi tập trung đông dân cư; đối với những vùng ven sông ở nông thôn, thưa dân cư thì chủ động di dời người dân đến nơi an toàn cao. Cuối cùng là cần quản lý, quy hoạch việc khai thác cát.